Πως να απαλλαγώ από το τσιγάρο
« ΚΑΠΝΙΣΤΙΚΗ ΝΟΣΟΣ »
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΜΗ ΦΑΡΜΑΚΟΛΟΓΙΚΑ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ
Το κάπνισμα , αδιαμφισβήτητα , αποτελεί μια « μάστιγα » των σύγχρονων καιρών . Αποτελεί μια σοβαρή σύγχρονη επιδημία , προπαγανδιζόμενη , διαφημιζόμενη και μεταμφιεσμένη σε ευχαρίστηση και απόλαυση.Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας
από σχετική έρευνα που έγινε εν έτη 2002 , εκτιμάται ότι ο αριθμός των καπνιστών , παγκοσμίως , ξεπερνά το ένα δισεκατομμύριο άτομα , αριθμός υψηλότατος , που με τη σειρά του αντιστοιχίζεται στο ένα τρίτο περίπου του πληθυσμού της γης , με ηλικία από δεκαπέντε ετών και άνω . Ο όγκος κατανάλωσης προϊόντων καπνού , αυξάνει συνεχώς , ιδίως στις γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας και προεφήβους – εφήβους και των δύο φύλλων και δείχνει να εξαρτάται από την γεωγραφική θέση της χώρας μελέτης και από το βιοτικό και μορφωτικό κυρίως επίπεδο , των καπνιστών της . Το ίδιο δείχνει να αυξάνει και ο επιπολασμός χρόνιων νοσημάτων ( Χ.Α.Π. , Βρογχ. Άσθμα , Ca Πνεύμονα κ.άλλα ) , αποδεδειγμένα συσχετιζόμενων , σε φυσιοπαθολογικά πλαίσια , με τη συνήθεια του καπνίσματος . Από αυτά πεθαίνουν περίπου τρία εκατομμύρια άνθρωποι ανά τον κόσμο ετησίως , ενώ αναμένεται ότι το μακάβριο αυτό αποτέλεσμα , θα έχει σημαντικές αυξητικές τάσεις ως και τα δέκα περίπου εκατομμύρια , μέσα στην επόμενη εικοσαετία .
Έχει υπολογισθεί παγκοσμίως , ότι ένα μεγάλος μέρος των ετησίων εξόδων μιας μέσης τετραμελούς οικογένειας , με καπνιστές και τα τέσσερα της μέλη , δαπανάται για την αγορά σιγαρέτων και προϊόντων καπνού εν γένει .
Ο Π.Ο.Υ. καταδεικνύει επίσης το κάπνισμα , ως την πρώτη και κύρια αντιστρέψιμη αιτία θανάτου στην Ευρώπη , με – και εδώ είναι η ειρωνεία – δυνατότητα πρόληψης και μάλιστα το θεωρεί χρόνια νόσο , ως ικανό πρόκλησης εθισμού , συνδρόμου και κατάστασης απόσυρσης ( στέρησης ) και αναγνωρίζει στον καπνιστή , έναν ασθενή , που όπως όλοι οι άλλοι ασθενείς , χρήζει ιατρικής παρέμβασης για την επίλυση των προβλημάτων του . Ο επιπολασμός της καπνιστικής νόσου στα δεκαπέντε κράτη - μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης , ανέρχεται στο 31% του πληθυσμού ( 36% των Ευρωπαίων ανδρών και 26% των ευρωπαίων γυναικών , είναι καπνιστές ) .
Αναφορικά με την Ελλάδα , σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας ( Eurostat ), δυο στους τρεις Έλληνες ( 58,1% ) και μια στις τρεις Ελληνίδες ( 32,2% ), καπνίζουν κάθε μέρα . Συνολικά , το 44,9% του Ελληνικού πληθυσμού είναι καπνιστές και οι Έλληνες , εξακολουθούν να κατέχουν τα δυσάρεστα πρωτεία στο κάπνισμα , ανάμεσα στους υπόλοιπους λαούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης .
Αξίζει να σημειωθεί , ότι από τη στιγμή που ένας καπνιστής διακόψει την καταστροφική του συνήθεια , ο ανθρώπινος οργανισμός επανορθώνει τη ζημία , ξεκινώντας μια σειρά από ευεργετικές αλλαγές που θα συνεχιστούν σε χρόνια βάση . Χαρακτηριστικά , μέσα σε οκτώ ώρες από τη διακοπή του καπνίσματος , τα επίπεδα νικοτίνης και μονοξειδίου του άνθρακα ( CO ) , μειώνονται κατά το ήμισυ και ο κορεσμός της αιμοσφαιρίνης σε οξυγόνο ( Ο2 ) , επιστρέφει σε φυσιολογικά επίπεδα , ενώ , εντός εικοσιτεσσάρων ωρών το CO αποβάλλεται πλήρως από το σώμα και εντός σαρανταοκτώ ωρών παύει να ανιχνεύεται και το παραμικρό ίχνος νικοτίνης . Σε τρεις με εννέα μήνες βελτιώνεται ο βήχας , η δύσπνοια , η έντονη – κυρίως πρωινή – απόχρεμψη και τα λοιπά συνοδά αναπνευστικά προβλήματα , καθώς η πνευμονική λειτουργία αυξάνεται έως και 10% . Στα πέντε χρόνια από τη διακοπή του καπνίσματος , ο κίνδυνος για καρδιαγγειακά συμβάματα και δει για οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου , μειώνεται στο μισό του κινδύνου που αντίστοιχα διατρέχει ένας καπνιστής , ενώ στα δέκα χρόνια αποχής από το κάπνισμα , ο κίνδυνος αυτός μειώνεται στα ίδια επίπεδα με αυτόν ενός μη καπνιστή και ο κίνδυνος για εκδήλωση καρκίνου του πνεύμονα , πέφτει στο μισό του κινδύνου που διατρέχει για το συγκεκριμένο είδος νοσήματος ο καπνιστής .
Για μερικούς μάλιστα πρώην καπνιστές και κυρίως εκείνους , που διακόπτουν το κάπνισμα πριν από την συμπλήρωση του 35oυ έτους της ηλικίας τους , ο κίνδυνος εμφάνισης των σχετιζόμενων με την καπνιστική συνήθεια ασθενειών , επανέρχεται στα ίδια επίπεδα με τον κίνδυνο που για την εκδήλωση σε κλινικό επίπεδο των συγκεκριμένων νοσημάτων , διατρέχει και κάποιος που δεν έχει καπνίσει ποτέ στη ζωή του .
Ποιος όμως μπορεί να ορισθεί ως ¨ νικοτινοεξαρτούμενος ¨ ασθενής;
Kατά τους διεθνώς ισχύοντες ορισμούς , καπνιστής είναι εκείνος , ο οποίος έχει κάνει τουλάχιστον εκατό ( 100 ) ή περισσότερα των εκατό τσιγάρα κατά τη διάρκεια της ζωής του και που κατά την ημέρα ή τις ημέρες που θα διαρκέσει η προσέγγιση μας στο πρόβλημα του , κάνει τακτικά ή έστω περιστασιακά , χρήση τσιγάρων
ή/και προϊόντων καπνού.Aντίθετα χρίζεται ως τέως καπνιστής , το άτομο εκείνο που δεν έχει καπνίσει πάνω από εκατό ( 100 ) τσιγάρα στη ζωή του και που στη φάση που απολαμβάνει τις υπηρεσίες πρόληψης και προαγωγής της υγείας του εξ΄ ημών , δεν κάνει – ούτε καν περιστασιακά – χρήση τσιγάρων ή/και προϊόντων καπνού .
ή/και προϊόντων καπνού.Aντίθετα χρίζεται ως τέως καπνιστής , το άτομο εκείνο που δεν έχει καπνίσει πάνω από εκατό ( 100 ) τσιγάρα στη ζωή του και που στη φάση που απολαμβάνει τις υπηρεσίες πρόληψης και προαγωγής της υγείας του εξ΄ ημών , δεν κάνει – ούτε καν περιστασιακά – χρήση τσιγάρων ή/και προϊόντων καπνού . Ο καπνιστής , όντας εθισμένος στην νικοτίνη ( όπως με βάση συγκεκριμένες έρευνες , προκύπτει για το 90% περίπου του συνόλου , των ανά τον κόσμο , καπνιστών ) , αν δεν κινητοποιηθεί και ενημερωθεί κατάλληλα για τους κινδύνους και τα οφέλη του , από το ερευνητικό πρόγραμμα στο οποίο πρόκειται να ενταχθεί , δεν θα ¨ δουλέψει ¨ ποτέ συνειδητά και αποφασισμένα , ούτε για την ανάγκη της μελέτης αλλά ούτε και προς όφελος του .
Αξίζει σε αυτό το σημείο να αναφέρουμε , ότι η εξάρτηση από τη νικοτίνη , για το πλείστον των καπνιστών , είναι τόσο σημαντική , που αποχή τους επί μακρόθεν από τα παράγωγα καπνού και τη χρήση τους σε τακτή καθημερινή βάση , μπορεί κλινικά να εκδηλωθεί με σημεία και συμπτώματα στερητικού συνδρόμου .
Οι θεραπευτικές παρεμβάσεις που σήμερα χρησιμοποιούνται για τη διακοπή του καπνίσματος , διακρίνονται σε μη φαρμακευτικές και φαρμακευτικές .
Οι θεραπευτικές παρεμβάσεις που σήμερα χρησιμοποιούνται για τη διακοπή του καπνίσματος , διακρίνονται σε μη φαρμακευτικές και φαρμακευτικές .
Ως προς τις μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις για τη διακοπή του καπνίσματος , που αποτελούν και το θέμα του παρόντος άρθρου , αξίζει αρχικά να σημειώσουμε , ότι για άτομα που δεν κάπνισαν ποτέ τους τακτικά , ο καλύτερος και αποτελεσματικότερος τρόπος αντιμετώπισης και πρόληψης , κρίνεται εκείνος που διαβλέπει τον θεράποντα Ιατρό ή Αντικαπνιστικό Σύμβουλο , να παροτρύνει τον ¨ περιστασιακό ¨ καπνιστή για πλήρη αποχή του από τη χρήση παραγώγων καπνού , ώστε να αποφευχθεί η συστηματικοποίηση της καπνιστικής του συνήθειας , φροντίζοντας παράλληλα , σε κάθε επόμενη επίσκεψη του εν λόγω ασθενούς , να ελέγχει τα επίπεδα συμμόρφωσης του στις όποιες οδηγίες του έχουν δοθεί .
Ο απαιτούμενος χρόνος για το συγκεκριμένο τύπο προσέγγισης « παρέμβασης – πρόληψης » , σε μη τακτικούς καπνιστές , δεν ξεπερνά συνήθως τα τρία με πέντε λεπτά της ώρας ( απειροελάχιστη ποσότητα χρόνου σε σχέση με εκείνο της τυπικής ιατρικής επίσκεψης ) και η προσφορά του σε ατομικό αλλά και σε κοινωνικό επίπεδο , κρίνεται εκ των αποτελεσμάτων του , μέγιστη .
Ο μνημονικός κανόνας των « 5As » , αποτελεί τον πιο απλό , αποτελεσματικό και εύχρηστο τρόπο διαχείρισης , των μη τακτικών καπνιστών [ τα 5 Αs , είναι τα αρχικά γράμματα πέντε αγγλικών λέξεων , που κρίνονται ως οι θεμέλιες της παρότρυνσης για πλήρη αποχή από την καπνιστική συνήθεια ).
1. ASK ( Ρώτησε για τη χρήση παραγώγων καπνού τον ασθενή ). 2.ADVISE ( Συμβούλεψε τον να διακόψει και το περιστασιακό έστω κάπνισμα) ,
3. ASSESS ( Προσδιόρισε την πιθανή διάθεση του ασθενή για οριστική διακοπή του καπνίσματος )
4. ASSIST ( Βοήθησε τον ασθενή στην προσπάθεια του να διακόψει το κάπνισμα )
5.ARRANGE ( Κανόνισε μια προγραμματισμένη και τακτική παρακολούθηση του βαθμού συμμόρφωσης του ασθενή και της προόδου του , από την στιγμή ένταξης του στο αντικαπνιστικό πρόγραμμα έως και την έξοδο του από αυτό )
Τι γίνεται όμως με το κομμάτι της μη φαρμακευτικής θεραπείας , των τακτικών – συστηματικών εκείνων καπνιστών , που για διάφορους προσωπικούς ή όποιους άλλους λόγους , αποφασίζουν να διακόψουν το κάπνισμα;
Εδώ , καταλυτικής σημασίας , κρίνεται η έγκυρη και έγκαιρη αναγνώριση κάποιων ιδιαίτερων κλινικών καταστάσεων , που πρέπει οπωσδήποτε να θεραπευτούν ή έστω να ρυθμιστούν κατά το δοκούν , πριν από την ένταξη του καπνιστή στην όποια προγραμματισμένη προσπάθεια διακοπής της καπνιστικής του συνήθειας . Ως τέτοιες καταστάσεις , περιγράφονται αρκετές από τις ακολούθως παρατειθέμενες :
α) το σύνδρομο χρόνιου πόνου ( ενδέχεται επιδείνωση του , λόγω διακοπής της εισροής νικοτίνης και μεταβολιτών της , στον οργανισμό του πάσχοντος εξ’ αυτού , καπνιστή ) ,
β) χρήση ή κατάχρηση άλλων εξαρτησιογόνων ουσιών ( αλκοόλ , καφεΐνη , ναρκωτικές ή άλλες ψυχοτρόπες φαρμακευτικές ουσίες ) ,
γ) εκσεσημασμένες και τυπικές ψυχιατρικές διαταραχές ( κατάθλιψη , αγχώδεις διαταραχές και μετατραυματικές αγχώδεις διαταραχές , ψυχώσεις κ.α. ) και
δ) τροφικές διαταραχές ( λόγω μη πλήρους , τακτικής και ισορροπημένης διατροφής ).
Αφού , έχουν αντιμετωπισθεί οι καταστάσεις αυτές , ο καπνιστής , με υψηλό βαθμό συμμόρφωσης , μπορεί να ενταχθεί σε ένα οποιοδήποτε από τα υπάρχοντα προγράμματα παρακολουθούμενης διακοπής του καπνίσματος .
Θα αναφερθώ τέλος , στις δύο υπολειπόμενες , από τις πέντε προαναφερόμενες κατηγορίες καπνιστών , εκείνη δηλαδή των καπνιστών που δεν θέλουν να διακόψουν το κάπνισμα και εκείνη των καπνιστών που διέκοψαν πρόσφατα και που έχουν υψηλότατο κίνδυνο υποτροπής .
Οι δυο αυτές ομάδες καπνιστικού πληθυσμού – στόχου , αποτελούν ίσως τη μεγαλύτερη πρόκληση , στα πλαίσια των μη φαρμακευτικών μεθόδων διακοπής της καπνιστικής συνήθειας , μιας και η οργάνωση των όποιων σχετιζόμενων με αυτές , προγραμμάτων , απαιτεί υψηλό επαγγελματισμό από τους λειτουργούς τους , μεθοδικότητα και τεκμηρίωση στις παρεμβάσεις τους , διαδραστικότητα με τον πάσχοντα – καπνιστή και με το οικογενειακό και ίσως και με το εργασιακό του περιβάλλον , υψηλό δείκτη υποψίας και συνεχές αλλά και εμπεριστατωμένο follow – up , για πρόληψη και άμεση κάλυψη των όποιων υποτροπών , αλλά και άριστη διεπιστημονική και διατομεακή συνεργασία , πολλαπλών ειδικοτήτων , τόσο από τον Ιατρικό όσο και από τον μη Ιατρικό χώρο .
Όσον αφορά την πρώτη εκ των δύο ομάδων , επειδή η έντονη άρνηση των συστατικών της μελών για διακοπή της καπνιστικής τους συνηθείας , συνήθως οφείλεται , σε έλλειψη πραγματικής πληροφόρησης τους για τις επιβλαβείς συνέπειες του καπνίσματος , σε έλλειψη των απαιτούμενων χρημάτων για την όποια θεραπεία , σε φόβους ή ανησυχίες για την νέα τους προσπάθεια αλλά και σε αναστολές λόγω αποτυχίας τους σε προηγούμενες προσπάθειες , ο καλύτερος τρόπος προσέγγισης τους και εκείνος που μπορεί να δώσει κατά βεβαιότερο τρόπο τα επιθυμητά αποτελέσματα , είναι ο δρόμος της χορήγησης σε αυτούς νέων κινήτρων και της ενίσχυσης των ήδη εστερνισμένων τους , από προηγούμενες , έστω και αν αποτυχημένες , προσπάθειες .
Σχετικά τώρα , με το ενδιαφέρον κεφάλαιο της πρόληψης των υποτροπών σε καπνιστές που διέκοψαν επιτυχώς και προσφάτως το κάπνισμα , αξίζει να σημειώσουμε ότι υποτροπές μπορούν να συμβούν και μετά από μήνες ή και χρόνια από την διακοπή της καπνιστικής συνήθειας 
( ιδίως μετά από περιόδους έκθεσης σε έντονο stress , ακόμα και αν μικρής διάρκειας ) και για αυτό η διατομεακή αντικαπνιστική ομάδα , πρέπει να προβαίνει σε αξιόπιστες και εμπεριστατωμένες μεθοδολογίες follow – up , με παρεμβάσεις και αυτοψίες , τόσο αμέσως μετά τη διακοπή της εξάρτησης από τα παράγωγα του καπνού ( μιας και οι περισσότερες των υποτροπών επισυμβαίνουν , κατά κανόνα , μέσα στους πρώτους τρεις μήνες από τη διακοπή ) , όσο και αρκετό καιρό αργότερα , μέσω προγραμματισμένων επισκέψεων στο ιατρείο διακοπής καπνίσματος , όλων των θεραπευμένων σε αυτό καπνιστών , σε προδιαγεγραμμένα χρονικά διαστήματα , μέσω κατάλληλης επεξεργασίας της συνεχώς ενημερωμένης βάσης δεδομένων του , είτε με τηλεφωνήματα ή απρόσμενες επισκέψεις στο χώρο κατοικίας ή εργασίας του θεραπευμένου πάσχοντα , είτε ακόμα και με την ευκαιρία τυχαίων – πέραν των προγραμματισμένων – επισκέψεων του ασθενή για οποιοδήποτε άλλο πρόβλημα υγείας του , στα μέλη – λειτουργούς ( ιδίως τους Ιατρούς ) της αντικαπνιστικής μονάδας .
( ιδίως μετά από περιόδους έκθεσης σε έντονο stress , ακόμα και αν μικρής διάρκειας ) και για αυτό η διατομεακή αντικαπνιστική ομάδα , πρέπει να προβαίνει σε αξιόπιστες και εμπεριστατωμένες μεθοδολογίες follow – up , με παρεμβάσεις και αυτοψίες , τόσο αμέσως μετά τη διακοπή της εξάρτησης από τα παράγωγα του καπνού ( μιας και οι περισσότερες των υποτροπών επισυμβαίνουν , κατά κανόνα , μέσα στους πρώτους τρεις μήνες από τη διακοπή ) , όσο και αρκετό καιρό αργότερα , μέσω προγραμματισμένων επισκέψεων στο ιατρείο διακοπής καπνίσματος , όλων των θεραπευμένων σε αυτό καπνιστών , σε προδιαγεγραμμένα χρονικά διαστήματα , μέσω κατάλληλης επεξεργασίας της συνεχώς ενημερωμένης βάσης δεδομένων του , είτε με τηλεφωνήματα ή απρόσμενες επισκέψεις στο χώρο κατοικίας ή εργασίας του θεραπευμένου πάσχοντα , είτε ακόμα και με την ευκαιρία τυχαίων – πέραν των προγραμματισμένων – επισκέψεων του ασθενή για οποιοδήποτε άλλο πρόβλημα υγείας του , στα μέλη – λειτουργούς ( ιδίως τους Ιατρούς ) της αντικαπνιστικής μονάδας . ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΧΡ. ΚΟΝΔΥΛΗΣ
Α/Β ( ΥΓ ) ΕΛ.ΑΣ. , MD , MMAHUS , MSc
ΚΕΝΤΡΙΚΑ ΙΑΤΡΕΙΑ ΑΘΗΝΩΝ
ΓΕΝΙΚΟΣ – ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΣ ΙΑΤΡΟΣ